logo IPNInstytut Pamięci Narodowej

„Rewolucja społeczna” czy „dzika przebudowa”

„Rewolucja społeczna” czy „dzika przebudowa”. Przekształcenia własnościowe w Polsce w latach 1944–1956 i ich społeczne skutki

W społecznej historii Polski lata1944–1956 wyróżniały się wyjątkową dynamiką zmian. Można w tym okresie wskazać dwie fazy: kilkuletni etap „społeczeństwa przejściowego” oraz okres budowy „społeczeństwa socjalistycznego”.

Brzemienne w skutki okazały się szczególnie przekształcenia własnościowe. Prowadzono je pod hasłem „uspołecznienia podstawowych środków produkcji” jako „aktu sprawiedliwości społecznej”, która była jednym z najważniejszych haseł na sztandarach władzy ludowej. Stosunek reżimu komunistycznego do własności prywatnej dobrze ilustruje fakt, iż w bardzo pojemnym katalogu wrogów ważne miejsca zajmowali: „kapitaliści”,„burżuje”, „obszarnicy”, „spekulanci”, „kułacy” i „prywaciarze”. Akcja propagandowa towarzyszyła zakrojonym na dużą skalę działaniom represyjnym: aresztowaniom, wywózkom do ZSRR, przymusowym migracjom, niszczeniu kultury ziemiańskiej.

Pod pretekstem przeprowadzania reform gospodarczych dokonano likwidacji „warstw posiadających”. Potraktowano je jako zaplecze materialne dla przeciwników systemu i zredukowano strukturę społeczną do dwóch głównych klas: robotników i chłopów (90%), nadając inteligencji rolę pomocniczą wobec klasy robotniczej. Chłopów jako grupę społeczną próbowano bez powodzenia poddać ścisłej kontroli w ramach kolektywizacji wsi. Poza zmianami strukturalnymi obserwujemy również zmiany stylu życia i mentalności. Społeczeństwo różnie ustosunkowało się do zmian własnościowych. Stosunek ten ewoluował w miarę rozwoju sytuacji. Pewna grupa bezwarunkowo akceptowała zmiany, podczas gdy inna równie bezwzględnie je zwalczała. Najpowszechniejszą jednak postawą było przystosowanie, czyli balansowanie pomiędzy wspomnianymi wyżej: akceptacją i oporem. Zakres i złożoność zmian własnościowych sprawiły, że np. popierający beneficjenci reformy rolnej po kilku latach stawali się jej krytykami, gdy zmuszano ich do kolektywizacji. Nie brakowało również aparatczyków partyjnych otaczających się luksusowymi przedmiotami, symbolami ustroju, który obalili, albo korzystających z dobrodziejstwa „czarnego rynku”.

Dr Tomasz Osiński (ze wstępu)


Materiały ikonograficzne prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów Polskiej Agencji Fotografów Forum, Polskiej Agencji Prasowej, Ośrodka „Karta”, Instytutu Pamięci Narodowej, Biblioteki UMCS wLublinie, Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, Izabeli Broszkowskiej, rodziny Zamoyskich, Macieja Rydla, Stanisława Roztworowskiego oraz Elżbiety Zaleskiej.
Wystawa składa się z 32 paneli. Towarzyszy jej katalog.


Wystawę przygotowało Oddziałowe BiuroEdukacji Publicznej w Lublinie we współpracy z Polskim Towarzystwem Ziemiańskim Oddział w Lublinie.
scenariusz wystawy: dr Tomasz Osiński
współpraca: Michał Durakiewicz
koncepcja plastyczna wystawy: MagdalenaŚladecka

Opcje strony