Instytut Pamięci Narodowej Rok 1919 na Górnym Śląsku - II RP -

Wystawa została przygotowana przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach.

Wystawa na dziewięciu planszach przedstawia sytuację polityczną, która ukształtowała się na Górnym Śląsku w 1919 r., po zakończeniu I wojny światowej. Począwszy od II poł XIX wieku narastał konflikt etniczno-społeczny na Górnym Śląsku, którego finałem stała się w 1919 roku niewypowiedziana wojna polsko-niemiecka o przynależność państwową regionu.

Górny Śląsk w 1919 r. stał się w czasie obrad konferencji pokojowej w Paryżu elementem polityki światowej. Wycofanie się zwycięskich mocarstw z decyzji komisji Julesa Cambona o przyznaniu regionu Polsce, skutkowało ogłoszeniem plebiscytu na spornym terytorium w czerwcu 1919 r.

Członkowie założonej w styczniu 1919 r. Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, którzy podjęli przygotowania do zbrojnego przejęcia władzy na Górnym Śląsku, wywodzili się różnych organizacji polskich, m.in. z Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Głównymi bolączkami POW Górnego Śląska był niedostatek broni, kilkukrotna przewaga liczebna sił niemieckich oraz funkcjonowanie kliku konkurujących ośrodków decyzyjnych, co stało się przyczyną nieplanowanego wybuchu i późniejszego upadku I powstania śląskiego.

Niemiecka restrykcyjna polityka wymierzona w polski ruch narodowy, w połączeniu z ciężką sytuacją materialną ludności, doprowadziła do fali strajków w 1919 r. W czasie dramatycznego przebiegu  strajków sierpniowych doszło do masakry robotników w Mysłowicach, która stała się jednym z wydarzeń łączonych z I powstaniem śląskim. Członkowie POW Górnego Śląska, wbrew dowódcom, parli do konfrontacji zbrojnej. Zgromadzeni w obozie dla uchodźców w Piotrowicach koło Karwiny utworzyli komitet i podjęli decyzję o wybuchu powstania. Rozkaz o rozpoczęciu powstania nie dotarł do wszystkich oddziałów. Walki początkowo objęły powiaty pszczyński i rybnicki, rozszerzając się na sąsiednie tereny. Mimo lokalnych sukcesów, wynikających z efektu zaskoczenia, Niemcy przejęli inicjatywę i wyparli powstańców za polską granicę. Powstanie zakończono 24 sierpnia 1919 r.

Na skutek przegranej część powstańców opuściła Górny Śląsk, szukając w Polsce schronienia przed odwetem. Niemieckie represje przybrały na sile i brutalności, z egzekucjami włącznie. Po zainteresowaniu się przez opinię międzynarodową i pod naciskiem polskich polityków, rząd niemiecki zgodził się na ogłoszenie amnestii i powrót większości uchodźców.

Autorzy:

Zbigniew Gołasz.

Opracowanie graficzne: Bogusław Nikonowicz.

W celu wypożyczenia wystawy, prosimy o kontakt z Odziałowym Biurem Edukacji Narodowej w Katowicach.