logo IPNInstytut Pamięci Narodowej

Materiały źródłowe

Oddział Edwarda Taraszkiewicza „Żelaznego” oraz działania operacyjne komunistycznych organów represji wobec tego dowódcy i jego podkomendnych jako reprezentatywny przykład, na podstawie którego ukazano epopeję ostatnich oddziałów antykomunistycznego podziemia w Polsce.

Na podstawie wybranych oryginalnych materiałów źródłowych, zarysu biograficznego oraz publikacji edukacyjnej zaprezentowano historię walki oddziału Edwarda Taraszkiewicza „Żelaznego” oraz działań operacyjnych komunistycznych organów represji wobec tego dowódcy i jego podkomendnych, walczących na Lubelszczyźnie w latach 1947-1951 r. Losy tych żołnierzy są reprezentatywnym przykładem, na podstawie którego ukazano epopeję ostatnich oddziałów antykomunistycznego podziemia w Polsce, w czym również będzie pomocny obszerny artykuł dr Kazimierza Krajewskiego i dr Tomasza Łabuszewskiego z Oddziału IPN w Warszawie pt. „Ostatni leśni”, który pierwotnie ukazał się w publikacji Ostatni komendanci, ostatni żołnierze. 1951-1963, wydanie II, uzupełnione, red. M. Biernat, A. Kowalczyk, J. Kwaśniewska-Wróbel, J. Maciejewski, B. Rychlewski, M. Skowron, L. Wojciechowski, T. Ziemiński, Warszawa 2016.

W ramach zajęć uczniowie będą mogli się zapoznać z dokumentami wytworzonymi przez żołnierzy podziemia oraz funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wojskowego Sądu Rejonowego, jak również obejrzeć fragment filmu propagandowego pt. „Droga walki 1945 -1955” cz. II zrealizowanego przez Film Polski w 1979 r. na zlecenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, w którym dwaj byli funkcjonariusze Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego we Włodawie opowiadają o wydarzeniach, w których brali udział w październiku 1951 r. (jeden z nich opowiada o ostatniej walce „Żelaznego” we wsi Zbereże, dokładnie w tym samym miejscu, gdzie 28 lat wcześniej faktycznie do niej doszło).

 

  • Edward Taraszkiewicz „Grot”, „Żelazny” (1921-1951) (Fot. archiwum rodziny Taraszkiewiczów)
    Edward Taraszkiewicz „Grot”, „Żelazny” (1921-1951) (Fot. archiwum rodziny Taraszkiewiczów)
  • Leon Taraszkiewicz „Jastrząb”, „Zawieja” (1925-1947) (Fot. AIPN)
    Leon Taraszkiewicz „Jastrząb”, „Zawieja” (1925-1947) (Fot. AIPN)
  • Las k. Mietułki (pow. Włodawa), 27 V 1947 r. Od lewej: Henryk Wybranowski „Tarzan” († 6 XI 1948), Edward Taraszkiewicz „Żelazny” († 6 X 1951), Mieczysław Małecki „Sokół” († 11 XI 1947), Stanisław Pakuła „Krzewina” (skazany na 10 lat więzienia) (Fot. AIPN)
    Las k. Mietułki (pow. Włodawa), 27 V 1947 r. Od lewej: Henryk Wybranowski „Tarzan” († 6 XI 1948), Edward Taraszkiewicz „Żelazny” († 6 X 1951), Mieczysław Małecki „Sokół” († 11 XI 1947), Stanisław Pakuła „Krzewina” (skazany na 10 lat więzienia) (Fot. AIPN)
  • Od lewej: Henryk Wybranowski „Tarzan”, Edward Taraszkiewicz, „Żelazny”, Władysław Korzeniewski „Fredek”. Łowiszów, przed domem Janiny Korzeniewskiej „Wandy” (siostry „Fredka”), wrzesień 1948 r. (Fot. AIPN)
    Od lewej: Henryk Wybranowski „Tarzan”, Edward Taraszkiewicz, „Żelazny”, Władysław Korzeniewski „Fredek”. Łowiszów, przed domem Janiny Korzeniewskiej „Wandy” (siostry „Fredka”), wrzesień 1948 r. (Fot. AIPN)
  • Edward Taraszkiewicz „Żelazny”, 1951 r. (Fot. AIPN)
    Edward Taraszkiewicz „Żelazny”, 1951 r. (Fot. AIPN)
  • Zdjęcie wykonane 6 X 1951 r. na dziedzińcu PUBP we Włodawie. Leżą zabici: Stanisław Torbicz „Kazik” (z lewej) i Edward Taraszkiewicz „Żelazny” (z prawej). W środku siedzi Stanisław Marciniak „Niewinny”, skazany na karę śmierci, zamordowany wraz z Józefem Domańskim „Łukaszem” 12 stycznia 1953 r. w więzieniu na Zamku w Lublinie. (Fot. AIPN)
    Zdjęcie wykonane 6 X 1951 r. na dziedzińcu PUBP we Włodawie. Leżą zabici: Stanisław Torbicz „Kazik” (z lewej) i Edward Taraszkiewicz „Żelazny” (z prawej). W środku siedzi Stanisław Marciniak „Niewinny”, skazany na karę śmierci, zamordowany wraz z Józefem Domańskim „Łukaszem” 12 stycznia 1953 r. w więzieniu na Zamku w Lublinie. (Fot. AIPN)
  • Józef Domański „Łukasz”, podkomendny „Żelaznego”, ujęty 6 X 1951 r., zdjęcie sygnalityczne wykonane przez UB, Lublin 1952 r. (Fot. AIPN)
    Józef Domański „Łukasz”, podkomendny „Żelaznego”, ujęty 6 X 1951 r., zdjęcie sygnalityczne wykonane przez UB, Lublin 1952 r. (Fot. AIPN)
  • Stanisław Marciniak „Niewinny”, podkomendny „Żelaznego”, ujęty 6 X 1951 r., zdjęcie sygnalityczne wykonane przez UB, Lublin 1951 r. (Fot. AIPN)
    Stanisław Marciniak „Niewinny”, podkomendny „Żelaznego”, ujęty 6 X 1951 r., zdjęcie sygnalityczne wykonane przez UB, Lublin 1951 r. (Fot. AIPN)
  • Regina Ozga „Lilka”, łączniczka oddziału „Żelaznego”, zdjęcie sygnalityczne wykonane przez UB, Lublin 1951 r. (Fot. AIPN)
    Regina Ozga „Lilka”, łączniczka oddziału „Żelaznego”, zdjęcie sygnalityczne wykonane przez UB, Lublin 1951 r. (Fot. AIPN)
  • Zbereże (pow. Włodawa), miejsce stacjonowania 2. plutonu 1. kompanii 1. Brygady, gdzie 6 X 1951 r. swoją ostatnią walkę stoczył ppor. „Żelazny”. Zdjęcie wykonane przez UB w listopadzie 1951 r. (Fot. AIPN)
    Zbereże (pow. Włodawa), miejsce stacjonowania 2. plutonu 1. kompanii 1. Brygady, gdzie 6 X 1951 r. swoją ostatnią walkę stoczył ppor. „Żelazny”. Zdjęcie wykonane przez UB w listopadzie 1951 r. (Fot. AIPN)

Fragment filmu propagandowego pt. „Droga walki 1945 -1955” cz. II zrealizowanego przez Film Polski w 1979 r. na zlecenie MSW. Film składa się ze wspomnień funkcjonariuszy resortu bezpieczeństwa, którzy opowiadają o wydarzeniach, w których brali udział podczas pełnienia służby. Materiał filmowy zarejestrowano w miejscu ostatniej walki "Żelaznego" i jego podkomendnych - w Zbereżu (pow. Włodawa).

 

 

W filmie przedstawiono ujęcia prezentujące wypowiedź mjr. rez. Antoniego Adamusa (w okresie 15.07.1951 – 28.02.1952 zastępca szefa PUBP we Włodawie; 01.03.1952 – 14.02.1953 szef PUBP we Włodawie) oraz kpt. rez. Michała Króla (w okresie 29.06.1951 - 21.02.1952 st. referent Referatu III PUBP we Włodawie; w okresie 01.03.1952 – 31.09.1953 zastępca szefa PUBP we Włodawie), dotyczące sprawy „likwidacji” jednej z ostatnich grup podziemia niepodległościowego na Lubelszczyźnie, wywodzącej się ze struktur byłego Obwodu WiN Włodawa, dowodzonej przez ppor. Edwarda Taraszkiewicza „Żelaznego”.

W latach 1949–1951 oddział "Żelaznego" nadal wykazywał dużą aktywność bojową, m.in. 25 października 1949 r., na stacji kolejowej w Stulnie, zdobyto 1,5 mln złotych oraz teczkę z tajnymi dokumentami włodawskiego PUBP, przeznaczonymi dla Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie, które zawierały wykaz i krótką charakterystykę informatorów UB z pow. włodawskiego. Do najbardziej spektakularnej akcji oddziału, już tylko trzyosobowego, doszło 29 maja 1951 r. w pobliżu wsi Dominiczyn (pow. Włodawa), kiedy to zastrzelono znanego działacza PPR/PZPR, byłego przewodniczącego Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie – Ludwika Czugałę i tego samego dnia, podczas rajdu po pow. włodawskim, zabito czterech informatorów UB i działaczy komunistycznych.  

W czerwcu 1951 r. powołano do likwidacji grupy „Żelaznego” specjalną Grupę Operacyjną o krypt. „W”, w której skład weszły cztery baony KBW oraz funkcjonariusze UBP z całej Polski. W wyniku zakrojonej na szeroką skalę kilkumiesięcznej gry operacyjnej, ustalono miejsce pobytu „Żelaznego” i jego trzech ostatnich żołnierzy w kol. Zbereże-Popówka (pow. Włodawa). 6 października 1951 r. 600-osobowa obława UB i KBW dowodzona przez majora UB Jana Wołkowa otoczyła zabudowania rodziny Kaszczuków, w których przebywali partyzanci. Przebijając się z okrążenia, przerwali dwa pierścienie obławy, przejęli samochód, lecz w trakcie odskoku natknęli się na część grupy operacyjnej. Doszło do walki, w trakcie której polegli Edward Taraszkiewicz „Żelazny” i Stanisław Torbicz „Kazik". Grupa operacyjna „W” straciła 5 zabitych żołnierzy KBW i 1 oficera UB.

Pliki do pobrania

45-48

Opcje strony