W czerwcu 1976 r. władze komunistyczne zapowiedziały podwyżki cen, obejmujące podstawowe artykuły spożywcze. Spauperyzowane społeczeństwo odpowiedziało 25 czerwca, gdy zastrajkowało 97 zakładów pracy. W Radomiu, Ursusie i Płocku robotnicy wyszli na ulice. W pracownicy zakładów Ursus rozkręcili tory i uniemożliwili ich szybką naprawę wepchniętą w wyrwę lokomotywą. Setki uczestników protestów było bitych, aresztowanych lub skazanych na więzienie, a ponad 1500 zwolnionych z pracy. W wyniku pobicia przez Milicję Obywatelską zmarł kilka dni później przypadkowy przechodzień Jan Brożyna, a w połowie sierpnia zmarł w wyniku pobicia przez Służbę Bezpieczeństwa ks. Roman Kotlarz. Do najgwałtowniejszych starć z MO i ZOMO doszło w Radomiu, gdzie protestujący podpalili budynek Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Szacuje się, że w czerwcu 1976 r. w różnych formach sprzeciwu wobec działań władz uczestniczyło w sumie około 80 tys. osób. Najwięcej w Radomiu – blisko 21 tys. oraz Ursusie – ponad 14 tys.

Represje, które spadły na protestujących i dotknęły ich bliskich, zrodziły spontaniczne akcje pomocy materialnej, medycznej i prawnej. Pomoc represjonowanym robotnikom, którą natychmiast rozpoczęła 1 Warszawska Drużyna Harcerska im. Romualda Traugutta zaowocowała powstaniem Komitetu Obrony Robotników, pierwszej jawnej organizacji opozycyjnej w PRL.

Po niej zaczęły się formować kolejne ośrodki opozycji demokratycznej: Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Wolne Związki Zawodowe, Studenckie Komitety Solidarności, Konfederacja Polski Niepodległej, Ruch Młodej Polski. Powstawały też organizacje o znaczeniu regionalnym, jak np. w Krakowie Chrześcijańska Wspólnota Ludzi Pracy, Instytut Katyński, Akcja na rzecz Niepodległości czy Prywatna Inicjatywa Krakowska, a także instytucje samokształceniowe, jak Uniwersytet Latający czy Towarzystwo Kursów Naukowych. Narodził się również drugi obieg wydawniczy, który naruszał komunistyczny monopol informacyjny.

Województwo katowickie było uważane za kluczowy i strategiczny region, każdy przejaw otwartego sprzeciwu wobec władzy spotykał się z bardzo ostrą reakcją partii i aparatu represji. Po ogłoszeniu podwyżki cen artykułów żywnościowych, ze względu na aktywność silnych struktur PZPR i SB, w regionie nie doszło do strajków i demonstracji ulicznych. Władza, obawiając się reakcji społeczeństwa, starała się kontrolować i skanalizować ewentualne niezadowolenie. W ciągu 4 dni (28 czerwca – 1 lipca) zorganizowano 3,2 tys. Wieców i masówek poparcia dla kierownictwa partyjnego i rządu z udziałem 1,1 mln osób. Przed operacją podwyżki cen część potencjalnych przywódców strajków i demonstracji skierowano na przymusowe ćwiczenia rezerwy.

Czołowym działaczem opozycji demokratycznej w województwie śląskim był Kazimierz Świtoń, współpracowali z nim m.in. Władysław Sulecki i Roman Kściuczek (od 1978 r.). Od 1977 r. Świtoń był aktywnym uczestnikiem Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. W swoim mieszkaniu zorganizował Punkt Konsultacyjno–Informacyjny ROPCiO. Śląscy działacze opozycyjni współpracowali ze środowiskami opozycyjnymi Warszawy, Krakowa i Łodzi, m.in.: przy kolportażu „Robotnika”, którego współpracownikiem był od września 1977 r. Władysław Sulecki. W lutym 1978 r. w swoim mieszkaniu w Katowicach Kazimierz Świtoń powołał pierwszy w PRL Komitet Wolnych Związków Zawodowych.

 

Jawna opozycja nie miała charakteru masowego, ale bez niej niemożliwy byłby zryw Sierpnia ’80 – to z jej doświadczeń korzystała „Solidarność”.

Koordynator wystawy w oddziale IPN w Katowicach: Adrian Rams

Autorzy tekstów części regionalnej: dr Anna Zaczkowska, Adrian Rams (OBEN Katowice)

Skład graficzny części regionalnej: Aleksandra Korol-Chudy

Wykorzystane zdjęcia pochodzą ze zbiorów: Narodowego Archiwum Cyfrowego, Agencji Forum, Archiwum Państwowego w Katowicach, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach

Informacje techniczne: wystawa plenerowa (posiada możliwość prezentacji wewnątrz), składa się z 15 paneli wystawienniczych formatu 100x200 cm, zamontowanych na 5 stelażach wystawienniczych o kształcie graniastosłupa prostego trójkątnego (3 stelaże z częścią ogólnopolską, 2 stelaże z częścią regionalną - województwo śląskie). Przy prezentacji zewnętrznej każdy stelaż należy obciążyć bloczkami betonowymi, które również można wypożyczyć.