Instytut Pamięci Narodowej Początek II wojny światowej w województwie białostockim - Teki i materiały dydaktyczne -

Materiały te odnoszą się zarówno do walk prowadzonych na naszym terenie, jak i społecznych aspektów tych wydarzeń. Różnorodność zadań (m.in. wspomnienia, relacje, grafiki, praca z mapą) pozwala dobrać je na odpowiedni poziom kształcenia. Polecenia odnoszą się także do fragmentów filmów z notacji osób, które pamiętają tamten okres, co nadaje zadaniom szczególną wartość.

Ze wstępu:

     W marcu 1939 r., w wyniku zmian geopolitycznych oraz  narastającego prawdopodobieństwa wybuchu wojny z Niemcami, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego przystąpiło do opracowywania planu wojny z Rzeszą Niemiecką pod kryptonimem „Zachód”.

     W ramach przygotowań do obrony przed atakiem ze strony Prus Wschodnich, 23 marca 1939 r. utworzono Samodzielną Grupę Operacyjną „Narew”, której dowódcą został gen. bryg. Czesław Młot-Fijałkowski, dotychczasowy dowódca 18 Dywizji Piechoty. Związek operacyjny składał się z 18 i 33 Dywizji Piechoty oraz Podlaskiej i Suwalskiej Brygady Kawalerii. Głównym zadaniem tej grupy było utrzymanie oraz zabezpieczenie linii rzek Narew i Biebrza, a także osłona linii kolejowej Grodno-Białystok-Warszawa. Pas działania SGO „Narew” liczył ok. 230 km, co pozwalało siłom podległym gen. Fijałkowskiemu jedynie na osłonę wybranej linii obrony. Sytuację w niewielkim stopniu polepszyło utworzenie na wschodniej flance improwizowanej Grupy Grodzieńskiej, której zadaniem była osłona Grodzieńszczyzny przed atakiem z Prus Wschodnich. 

     W kwietniu 1939 r. dowództwo SGO „Narew” sprecyzowało plany obronne. Głównymi siłami zamierzano bronić linii rzeki Narwi na odcinku Łomża-Nowogród-Ostrołęka. Potencjalny atak niemiecki w kierunku Białegostoku zamierzano zatrzymać na pozycjach obronnych pod Wizną i Osowcem. Pozycje na linii rzek w rejonie Augustowa, Osowca, Wizny, Łomży, Nowogrodu i Ostrołęki były częściowo ufortyfikowane, choć najczęściej w niewystarczającym stopniu. Kierunek grodzieński zamierzano osłaniać na pozycjach obronnych opartych o lasy Puszczy Augustowskiej, rzekę Biebrzę, a także Kanał Augustowski. 

     Zbliżająca się wojna zaktywizowała także społeczeństwo województwa. W Białymstoku budowano schrony przeciwlotnicze, powołano Komitet Obywatelski, na czele którego stanęli wojewoda Henryk Ostaszewski i prezydent Seweryn Nowakowski, organizowano ćwiczenia Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Społeczeństwo miasta wykazało ogromną ofiarność zbierając pieniądze na Fundusz Obrony Narodowej, Fundusz Obrony Morskiej. Gromadzono żywność, leki, papierosy dla żołnierzy. W lipcu zorganizowana została zbiórka złomu (zobacz relację Krystyny Zawadzkiej). 

W planach wojennych Białystok był zapleczem aprowizacyjnym i medycznym dla polskich oddziałów. Była tu baza zaopatrzenia i stacja magazynowo–rozdzielcza SGO „Narew”, a także Szpital Wojenny nr 303. Miasto było też ważnym węzłem komunikacyjnym i ośrodkiem mobilizacyjnym.

     Oddziały stacjonujące w Białymstoku w ostatnich dniach sierpnia opuściły miasto i skierowane zostały na inne odcinki spodziewanego frontu, jednocześnie Białystok z racji mało korzystnych walorów obronnych nie był przewidywany do obrony. W mieście zostały tylko niewielkie oddziały mające charakter jednostek rezerwowych.