Instytut Pamięci Narodowej35 kilometrów „Śladami plebiscytu na Powiślu w 1920 roku” – IV Historyczny Rajd Rowerowy IPN Gdańsk
Z okazji 100. rocznicy plebiscytu wspólnie uczciliśmy pamięć tych, którzy walczyli o polskość Rzeczpospolitej Janowskiej.
Miłośnicy historii i jazdy na rowerze 19 września wzięli udział w rajdzie organizowanym przez IPN Gdańsk „Śladami plebiscytu na Powiślu w 1920 roku”. Pokonali 35 kilometrów, zwiedzając po drodze Kwidzyn, Korzeniewo, Pastwę, Janowo i Białą Górę. Szczególne wrażenie na uczestnikach rajdu zrobiła krypta Wielkich Mistrzów Krzyżackich w katedrze kwidzyńskiej oraz izba pamięci w Janowie.
Na zamku w Sztumie (oddział muzeum zamkowego w Malborku), gdzie rajd się zakończył, wszyscy wzięli udział w quizie z wiedzy o plebiscycie na Powiślu. Na udzielających poprawnych odpowiedzi czekały atrakcyjne nagrody – publikacje, koszulki i kolekcjonerska moneta NBP. Uczestnicy rajdu ponadto otrzymali od IPN Gdańsk okolicznościowe dyplomy. Gościnę w zamku sztumskim zwieńczył posiłek prosto z średniowiecznej kuchni oraz pokaz walk rycerskich.
Rajdowi towarzyszyła wystawa IPN „Plebiscyt 1920 roku. Walka o Polskość Warmii, Mazur i Powiśla”.
Organizatorem rajdu był Pomorski Klub Turystyczny „Szlakami pamięci” przy IPN Gdańsk.
W Traktacie Wersalskim, podpisanym 28 czerwca 1919 roku, wyznaczono dwa plebiscyty dotyczące Polski. Jeden z nich miał się odbyć na Warmii, Mazurach i Powiślu. Ludność zamieszkująca te tereny miała zdecydować, czy ziemie zostaną przyłączone do państwa polskiego, czy pozostaną w granicach Prus Wschodnich.
W tym czasie na Powiśle przybyli wybitni przedstawiciele świata kultury, nauki i Kościoła, którzy wspierali polską akcję plebiscytową.
Plebiscyt odbył się 11 lipca 1920 roku. Jego wyniki były dla Polski fatalne. W okręgach olsztyńskim i kwidzyńskim za przyłączeniem do Polski opowiedziało się zaledwie 3,4 proc. uprawnionych do głosowania. W powiecie kwidzyńskim za Prusami Wschodnimi głosowało ponad 26 tys. osób, a za Polską 1779 osób, czyli 6,5 proc. W samym Kwidzynie za Polską głosowało niespełna 4,5 proc.
Na obszarze Powiśla ostatecznie do Polski przyłączono zaledwie kilka wsi: Małe Pólko, Nowe Lignowy, Kramrowo, Bursztych i Janowo, nazwane Rzeczpospolitą Janowską lub Małą Polską, sześć łąk nadwiślańskich, port rzeczny w Korzeniewie, przyczółek mostowy na Wiśle pod Opaleniem oraz dworzec w Gardei.
